Λίγες σκέψεις περί ακροάσεως της ποντιακής μουσικής (στο Γωγοπούλ’…)

του Κωνσταντίνου Σ. Τσαχουρίδη
Δρ.Εθνομουσικολογίας

«Ξέρετε πόσο καλύτερη μουσική θα έγραφα αν ήξερα ότι το ακροατήριο μου αποτελείται από ανθρώπους σαν τον Μότσαρτ;…» Αναλαμβάνοντας το κίνδυνο δημιουργίας πολλών ασαφών σκέψεων, ξεκινάω με τούτη την ρητορική ερώτηση που άκουσα από τον διάσημο συνθέτη κινηματογραφικής μουσικής του Hollywood, Jerry Goldsmith (1929-2004), όταν διηύθυνε τη συμφωνική του Λονδίνου (2003). Συμμερίζομαι με σθένος πως η ακρόαση είναι «χάρισμα» και όπως συμβαίνει με όλα τα χαρίσματα, μας προσφέρεται σε διάφορους βαθμούς (Copland, 1980:22). Η φύση αυτού του χαρίσματος καθιστά αδύνατη την όποια μέτρησή του ενώ δεν υπάρχει κανένας υλικός λόγος για τον οποίο θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε διαγωνισμό καλύτερης ακρόασης μιας και η υποκειμενικότητα δεσπόζει σε όλο το φάσμα αυτής της τόσο όμορφης και ανθρώπινης διαδικασίας (...)

Ένα τέτοιο μοναδικό παράδειγμα ακρόασης είναι και ο Κωστάκης Πετρίδης. Και για να μην υπάρξουν εσφαλμένες εντυπώσεις και η γνωστή ερώτηση: μα δεν παίζει ο Κωστάκης ατόφια «παράδοση»; Η ακαδημαϊκή απάντηση είναι ότι «όχι» δεν παίζει μιας και δεν υπάρχει εξ’ ορισμού «ατόφια» παράδοση. Αλλά ας υποθέσουμε ότι απαντούμε «ναι» στο παραπάνω ερώτημα, με την ευρεία έννοια του όρου. Τότε αξίζει να αναφέρουμε δύο σημαντικά τεχνικά στοιχεία που μας χαρίζουν οι ηχογραφήσεις του Κωστάκη, ίσως άγνωστα στο ευρύ κοινό αλλά και στους παλαιότερους λυράρηδες.

Πρώτον και σημαντικότερον, το γεγονός ότι ο Κωστάκης υπήρξε, κατά τη προσωπική γνώμη του συγγραφέα, ο πρώτος «σωστός» μέχρι στιγμής λυράρης που συνόδευε με τόση δεξιοτεχνία τη σολιστική φωνή.

Η μουσική συνοδεία μπορεί να περνά απαρατήρητη στην κοινή ποντιακή γνώμη αλλά παραμένει ένα από τα δυσκολότερα κομμάτια της μουσικής εκτέλεσης παγκοσμίως. Σε αυτό το δύσκολο εγχείρημα αποδίδεται σε πολλές των περιπτώσεων και ο ύψιστος ρόλος του μαέστρου μιας συμφωνικής ορχήστρας. Τρανό παράδειγμα, στην περίπτωσή μας, αποτελεί η ηχογράφηση του Κωστάκη με τον Χρύσανθο στον δίσκο «Ο Χρύσανθος τραγουδάει Ματσούκα». Εκεί, ο Κωστάκης δίνει πραγματικά την αίσθηση ότι οτιδήποτε παίζεται και τραγουδιέται είναι γραμμένο στο χαρτί και εκτελείται με έναν νοερό μετρονόμο μέγιστης ακριβείας.  Το έργο του γίνετε ακόμα πιο δύσκολο όταν πρόκειται για επιτραπέζια κομμάτια (όπου ο ρυθμός εξαρτάται από τον τραγουδιστή) αλλά και για τη φωνή του Χρύσανθου (όπου η ταχύτητα των φωνητικών σπασιμάτων είναι εξέχουσα για τα καθιερωμένα φωνητικά πρότυπα).

Το δεύτερο τεχνικό γνώρισμα έχει να κάνει με την μουσική προσωπικότητα του Κωστάκη και όχι τόσο με την τεχνική του. Αφορά, λοιπόν, στην τοποθέτηση των χαρακτηριστικών τρίλιων ή επιπλέον δοξαριών πάνω στην ήδη υπάρχουσα μελωδία σε σημεία, όμως, που είναι δύσκολο ακόμα και να τα φανταστούμε. Αυτό έχει να κάνει καθαρά με τον τρόπο σκέψης του εκτελεστή και τον τρόπο που αναλύει την μελωδία μέσα του. Χαρακτηριστικό σημείο είναι οι δοξαριές στον σκοπό «Αρωθυμία σ’ θα τρώει με» μόλις στο 11^ο  δευτερόλεπτο και μέχρι το 15^ο αλλά και στη συνέχεια όπου η λύρα μιμείται με σπάνιο τρόπο την φωνή και αποτυπώνει, ως πρέπει από μια εισαγωγή, για το τι θα ακολουθήσει! Έτσι πέρα από το «γωγίστικο» παίξιμο του Κωστάκη θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί για το καθετί καινούριο στοιχείο που μας χαρίζει η μουσική προσωπικότητα του κάθε εκτελεστή (...)