Στους πύργους της Τραπεζούντας…

(Ξένοι περιηγητές στο σύγχρονο Πόντο)

     Μετά από ένα οκτάωρο ιδιαίτερα κουραστικό ταξίδι με μοτοσυκλέτα, πήραμε σήμερα αναγκαστικά μία ημέρα ρεπό, κάνοντας στάση στην Τραπεζούντα, την πρωτεύουσα αρχαίου Πόντου. Δε νομίζω ότι η στάση μιας μέρας θα μας απασχολούσε ιδιαίτερα, αν επρόκειτο για ένα ταξίδι με νταλίκα, είναι όμως πολύ διαφορετικό όταν είσαι υποχρεωμένος να ταξιδεύεις με ταχύτητα μόλις 25 μιλίων την ώρα κάτω από τη βροχή και τον άνεμο.

Η Τραπεζούντα είναι μία αρχαία ιστορική πόλη, αν και η σύγχρονη τουρκική πραγματικότητα έχει αφήσει να επιβιώσουν ελάχιστα ίχνη αυτής της κληρονομιάς. Όλα τα όμορφα παλιά οθωμανικά σπίτια έχουν κατεδαφιστεί και αντικατασταθεί από αντιαισθητικούς όγκους μπετόν, ενώ ακόμη και τα απομεινάρια των προ-ρωμαϊκών τειχών της πόλης χτίστηκαν από πάνω και πνίγηκαν στα θλιβερά απομεινάρια του εκμοντερνισμού. Οι Τούρκοι, αν και ζουν σε μια χώρα με τόσο ένδοξη και ποικιλόχρωμη ιστορία, φαίνονται ότι τρέφουν μια βαθιά περιφρόνηση προς οτιδήποτε έχει προηγηθεί του Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Μεγάλος Ηγέτης έδινε πολύ μεγάλη σημασία στον εκσυγχρονισμό και την εθνική ομοιομορφία της Νέας Τουρκίας. Επομένως η ιστορία και κατά συνέπεια η ποικιλομορφία του παλαιού Οθωμανικού κόσμου είναι κατάρα για την κοσμοθεωρία του για ένα «νέο έθνος». Ως αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος και του μετασχηματισμού της Τουρκίας στη χώρα που είναι σήμερα, η Τουρκία κάνει ό,τι μπορεί για να κοιτάξει μπροστά, χωρίς να κρύβει την αμηχανία της για το τι συνέβη πριν. Αν οδηγήσεις μέσα σε μια οποιαδήποτε σύγχρονη τουρκική πόλη, θα νομίζεις ότι τα πάντα ισοπεδώθηκαν από τις μπουλντόζες γύρω στο 1960. Όλα είναι μοντέρνα, άσχημα, τσιμεντένια. Σε πολλά από τα χωριά που διασχίσαμε -ιδιαίτερα μεταξύ Αμάστριδος και Σινώπης- εξακολουθούν να υπάρχουν θύλακες από παλιά ξύλινα οθωμανικά σπίτια , όμως η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι στα τελευταία στάδια της αποσύνθεσης, κι αποφεύγονται και εγκαταλείφθηκαν από τους χωρικούς. Είναι λυπηρό να βλέπουμε. Ο τουριστικός οδηγός του Lonely Planet υποστηρίζει ότι υπάρχει μία τάση αναπαλαίωσης αυτών των κτιρίων, μόνο όμως σε σημεία που γίνονται ορατά από τους τουρίστες. Κρίμα!

Η μέρα μας ξεκίνησε σήμερα το πρωί με μια επίσκεψη στο ναυτιλιακό γραφείο της Τραπεζούντας, προκειμένου να αγοράσουμε εισιτήρια για να περάσουμε αύριο στο Σότσι με ένα σαπιοκάραβο που ονομάζεται «Απολλωνία ΙΙ». Η τουρκική ρωσόφατσα που μας προμήθευσε -σε ληστρική τιμή- τα εισιτήριά μας, χάρηκε όταν άκουσε ότι μου αρέσει η βότκα και υποσχέθηκε ότι αύριο, που θα έρθουμε να σφραγίσουμε τα ταξιδιωτικά μας έγγραφα, θα μπορέσουμε να απολαύσουμε μια δόση καλής ρώσικης βότκας. Συμφωνήσαμε ακόμη και γι αυτό. Θεέ μου, τι αμαρτίες πληρώνουμε; Το να επιβιβαστούμε στο πλοίο στουπί στο μεθύσι δεν είναι και η καλύτερη ιδέα, αφού το πλοίο είναι διάσημο για τους κλέφτες και τις πόρνες που κουβαλάει. Από την άλλη το ενδεχόμενο ενός 12ωρου θαλάσσιου ταξιδιού χωρίς καμπίνα, είναι υπεραρκετό για να σου φέρει όρεξη για ένα σφηνάκι (ακόμη και δέκα…). Τώρα πλέον πρέπει να προετοιμαστούμε για το ταξίδι στη Ρωσία.

Τα εισιτήρια μας κόστισαν το αστρονομικό ποσό των 370 δολαρίων το καθένα. Περιμέναμε κάτι τέτοιο, αλλά όπως και να το κάνουμε ο αποχωρισμός από ένα τόσο μεγάλο χρηματικό είναι, όπως και να το κάνουμε, μια οδυνηρή εμπειρία. Καθώς τα σύνορα μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας είναι κλειστά, θα μπορούσαν να πουλούν στη διπλή τιμή εισιτήρια ακόμη και για ένα βαρέλι.. Τέλος πάντων, ό,τι έγινε, έγινε. Αύριο θα εγκαταλείψουμε την Τουρκία και θα επιβιβαστούμε σε ένα πανάρχαιο φέρυ μποτ, ελπίζοντας ότι θα φτάσουμε στο ρωσικό λιμάνι του 

     Έχοντας στην τσέπη μας την έξοδο από την Τουρκία, βρήκαμε καιρό για μια βόλτα στα αξιοθέατα. Καθώς ο φίλος μου ήταν άρρωστος και νιώθαμε ότι είχαμε χρόνο στη διάθεσή μας, επιλέξαμε αντί για τις μοτοσυκλέτες μας ένα ντολμούζ, τα τοπικά μίνι λεωφορεία, τα οποία κατά κανόνα οδηγούν υπεραλαζόνες νεαροί Τούρκοι. Τα πιο πολλά από αυτά διαθέτουν χοντρές ζάντες αλουμινίου, εκκωφαντικά ηχοσυστήματα και οδηγούς με αθλητικά μπλουζάκια της Trabzonspor και μεγάλες ποσότητες ζελέ στο κεφάλι. Όσο ταξιδεύαμε με τις μοτοσυκλέτες, ήταν ο μόνιμος εφιάλτης μας, και πολλές φορές κατά την τελευταία εβδομάδα βρεθήκαμε να καταριόμαστε κάποιο ντολμούζ, για τον επιβάτη όμως είναι μια καλή ιδέα. Έτσι πηδήξαμε σε ένα ντολμούζ, που το οδηγούσε ένας νεαρός που έμοιαζε με πρωταθλητή της πάλης και κατευθυνθήκαμε προς την Αγία Σοφία, μια βυζαντινή εκκλησία του 13 ου αιώνα . Η τοποθεσία του ναού, που είναι χτισμένος πάνω σε έναν λόφο με θέα τη Μαύρη Θάλασσα, πρέπει να ήταν κάποτε υπέροχη. Σήμερα η βάση του λόφου είναι κόβεται από έναν αυτοκινητόδρομο έξι λωρίδων και η γαλήνη του τοπίου διαταράσσεται από την αδιάκοπη κίνηση. Είναι εκπληκτικό, αλλά ο παραθαλάσσιος αυτοκινητόδρομος της Μαύρης Θάλασσας όχι μόνο φτιάχτηκε δίπλα στη θάλασσα, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ακριβώς πάνω σε αυτή, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε χωριό και κάθε πόλη σε μια έκταση 1.000 χιλιομέτρων αποκόπτεται από την ακτή και τη θάλασσα από ένα θορυβώδες συμπαγές εμπόδιο. Παρά το γεγονός αυτό όμως, η Αγία Σοφία, που χτίστηκε από την Ελληνική δυναστεία των Κομνηνών, οι οποίοι κυβερνούσαν την περιοχή πριν η Οθωμανική Αυτοκρατορία συντρίψει το Βυζάντιο, εξακολουθεί να είναι όμορφη και να διαθέτει μια εκπληκτική σειρά από βυζαντινών τοιχογραφιών του 13ου αιώνα. τοιχογραφίες του 13ου Βυζαντίου. Έξω από το ναό μια σειρά από παραπεταμένες ελληνικές, αραβικές και γεωργιανικές ταφόπλακες, ένα πραγματικό νεκροταφείο σκουπιδιών, αποδεικνύουν την πλούσια ιστορία αυτού του τόπου 

Οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Τουρκίας, που έμεινε γνωστή ως Πόντος, πάνω από 3.000 χρόνια πριν και έζησαν εδώ μέχρι το 1923, όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ ξεκίνησε μία «πολιτιστική ανταλλαγή» Κεμάλ Ατατούρκ άρχισε (ή Καταστροφή, όπως την αποκαλούν οι Έλληνες…), στέλνοντας πάνω από 300.000 Έλληνες του Πόντου «πίσω», σε μια χώρα που δεν την είχαν δει ποτέ τους και με την οποία αισθάνονταν μικρή συγγένεια. Πολλοί έφυγαν προς την άλλη πλευρά, πίσω από το σοβιετικό «παραπέτασμα», για να καταλήξουν κατά τη διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων εξόριστοι στην Κεντρική Ασία. Αποτέλεσμα αυτής της ιστορίας είναι μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής κληρονομιάς της Τραπεζούντας να είναι ελληνικό, παρά τουρκικό, κάτι που -με δεδομένες τις κακές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών- θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ειρωνεία της Ιστορίας.

Η επόμενή μας στάση ήταν στη βίλα του Ατατούρκ, που του δόθηκε από το Δήμο της Τραπεζούντας, όταν επισκέφθηκε την πόλη το 1923. Εξέφρασε το θαυμασμό του για τη βίλα και -πες το και έγινε- έγινε αμέσως δική του! Κάνοντας με το πόδι το τελευταίο δεκάλεπτο της διαδρομής προς τη βίλα, που χτίστηκε από έναν Έλληνα μεγαλοτραπεζίτη, συναντήσαμε ελληνικά αρχοντικά -αρκετά μεγαλοπρεπή κατά το παρελθόν, σχεδόν ερειπωμένα όμως σήμερα- κρυμμένα μέσα σε ελαιώνες, οπωρώνες και χωράφια με φουντουκιές. Σ’ ένα από αυτά ένας άνδρας φώναξε «καλημέρα» και μας πέταξε ένα φρεσκοκομμένο μήλο με ένα αστραφτερό χαμόγελο. Η παραδοσιακή τουρκική ευγένεια για μία ακόμη φορά. 

Η βίλα ήταν ασφυκτικά γεμάτη από πίνακες ζωγραφικής, προτομές, σημαίες και φωτογραφίες προτομές του μεγάλου ηγέτη, που, όπως αποδείχθηκε, πέθανε από αλκοολισμό σε ηλικία 56 ετών…

Στη στήλη με τίτλο "Ξένοι περιηγητές στο σύγχρονο Πόντο" δημοσιεύουμε κάθε μήνα τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις ενός ξένου, που επισκέπτεται τον Πόντο. Ο αφηγητής αυτού του μήνα είναι Βρετανός. Το 2010 κέρδισε στον ετήσιο διαγωνισμό που διοργανώνει κάθε χρόνο μια ταξιδιωτική λέσχη του Μπρίστολ (οι συμμετέχοντες υποβάλλουν πρόταση για ένα περιηγητικό ταξίδι σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και εκείνος του οποίου η πρόταση θα κριθεί ως η πιο πρωτότυπη, λαμβάνει το σύνολο των εξόδων που απαιτούνται για το ταξίδι των ονείρων του). Ο αφηγητής μας μαζί με τη φίλη του πρότειναν τον περίπλου της Μαύρης Θάλασσας με μοτοσυκλέτα. Νίκησαν και στις 26 Σεπτεμβρίου 2010 ξεκίνησαν από το Μπουργκάς της Βουλγαρίας. Αφού διέσχισαν Βουλγαρία, Τουρκία, Ρωσία και Ρουμανία, επέστρεψαν μετά από 20 ημέρες στην ίδια πόλη. Οι εντυπώσεις τους από ολόκληρο το ταξίδι τους δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα www.blackc90.com.