Ο Τύπος των Ποντίων στον Πόντο, τον Καύκασο και την Ελλάδα (Μέρος Β΄: Τσαρική Ρωσία)

του Δημήτρη Πιπερίδη

(αναδημοσίευση από τον τρίτο τόμο του ειδικού αφιερώματος 

του National Geographic για τον Πόντο)

Την ίδια περίπου περίοδο με την έκδοση των πρώτων ελληνικών εφημερίδων στα αστικά κέντρα του Πόντου έχουμε και τις πρώτες ελληνικές εφημερίδες που εκδίδονται στις ελληνικές παροικίες της Μαύρης Θάλασσας. Οι περισσότεροι ερευνητές της ιστορίας του ποντιακού τύπου στέκονται ιδιαίτερα στις ελληνικές εφημερίδες που εκδίδονται στην Οδησσό μετά το 1900 («Κόσμος» και «Νέος Κόσμος», «Φως» κλπ). Η ένταξη όμως των συγκεκριμένων εφημερίδων στο κεφάλαιο του «ποντιακού Τύπου» είναι αρκούντος προβληματική, αφού ούτε το αναγνωστικό τους κοινό, ούτε η εν γένει θεματολογία τους ταυτίζεται πάντα με την έννοια του «Ποντιακού Ελληνισμού». Αντιθέτως πολύ πιο κοντά σε αυτό που θεωρούμε «ποντιακός τύπος» βρίσκονται οι ελληνικές εφημερίδες που αρχίζουν να εκδίδονται την εποχή αυτή στον Καύκασο με επίκεντρο το Βατούμ. Η σημαντικότερη από αυτές είναι αναμφίβολα ο «Αργοναύτης», που εκδίδει στην πόλη του Βατούμ ο Σταύρος Γαληνός. Όπως και ο τραπεζουντιακός «Φάρος της Ανατολής», έτσι και ο «Αργοναύτης», εκδίδεται από επαγγελματία επιχειρηματία του τυπογραφικού και εκδοτικού χώρου και κινείται με προδιαγραφές σαφώς περισσότερο «επαγγελματικές» σε σχέση με τα υπόλοιπα έντυπα της περιόδου αυτής. Έτσι ο «Αργοναύτης» φτάνει στην ακμή του να είναι οκτασέλιδος (το μοναδικό ίσως έντυπο προ του 1922 που κατορθώνει να φτάσει σε αυτό το μέγεθος) και στηρίζεται σε ένα ευρύ δίκτυο αντιπροσώπων και ανταποκριτών τόσο στον Καύκασο, όσο και στον κυρίως Πόντο. Η άλλη ιστορική εφημερίδα που εκδίδεται την ίδια περίπου περίοδο στην προεπαναστατική (στην επαναστατημένη για την ακρίβεια) Ρωσία, είναι ο «Ελεύθερος Πόντος» που εκδίδει, πάλι στο Βατούμ, ο γιατρός Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου. Το χαρακτηριστικό στοιχείο που διακρίνει αυτή την εφημερίδα από τις υπόλοιπες είναι ότι πρόκειται για το μοναδικό ποντιακό έντυπο ολόκληρης αυτής της περιόδου που δηλώνει ότι εκφράζει όχι ένα πρόσωπο ή μια εμπορική εκδοτική επιχείρηση, αλλά μια οργανωμένη συλλογικότητα, και εν προκειμένου το «Εθνικό Συμβούλιο των Ελλήνων του Πόντου», που έχει συσταθεί την περίοδο αυτή στον Καύκασο για να προπαγανδίσει την ιδέα της δημιουργίας ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου. Από ένα σημείο και πέρα μάλιστα, αυτή η στράτευση αναγράφεται ρητά και στην ίδια την εφημερίδα.

Εκείνο που είναι χαρακτηριστικό για τον ερευνητή της ιστορίας του Ποντιακού τύπου, και έχει να κάνει με τα ποντιακά έντυπα της τελευταίας περιόδου πριν τη Συνθήκη της Λωζάνης, είναι ότι σε αντίθεση με τις εφημερίδες της Τραπεζούντας, από τις οποίες δυστυχώς δεν έχουν σωθεί φύλλα της ίδιας περιόδου, «Αργοναύτης» και «Ελεύθερος Πόντος», όχι μόνο εκδίδονται την ίδια περίπου περίοδο, αλλά έχουν σωθεί και όλα τα φύλλα τους, με αποτέλεσμα να μπορούμε να έχουμε μια πληρέστατη εικόνα τόσο για τις ίδιες τις εφημερίδες, όσο και για το γενικότερο κλίμα της ιστορικής περιόδου μέσα την οποία εκδίδονται (αντιθέτως τα σωζόμενα φύλλα του «Φάρου της Ανατολής» και της «Εποχής» ανάγονται σε διαφορετικές περιόδους, με αποτέλεσμα μόνον «εξ αντανακλάσεως» να μπορούμε να εικάσουμε τη διαφορετική στάση τους απέναντι στις σημαντικές ιστορικές εξελίξεις της εποχής).