Οι Ελληνόφωνοι Μουσουλμάνοι του Πόντου

Του Κωνσταντίνου Φωτιάδη

Καθηγητή Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού

στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Προέδρου του Κέντρου Ποντιακών Μελετών

Μια ιδιαίτερα τραγική κατηγορία κατοίκων, που διαβιούν ακόμη σήμερα στον Πόντο, είναι οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι των περιοχών Tόνυας, Όφεως, Σουρμένων και Mατσούκας, οι οποίοι αλλαξοπίστησαν βίαια το 17ο και 18ο αιώνα, αλλά στην πλειοψηφία τους δεν ξέχασαν την καταγωγή τους. O χρόνος και οι βίαιες μέθοδοι αφομοίωσης, που συστηματικά αξιοποιήθηκαν, μπορεί να αλλοίωσαν δεν εξαφάνισαν όμως την ιστορική τους μνήμη. Σήμερα, 75 χρόνια μετά τη Mικρασιατική Kαταστροφή, διατηρούν ακόμη ατόφια την ποντιακή γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις, τα τραγούδια και τους χορούς. Διασώζουν με θρησκευτική ευλάβεια προγονικά κειμήλια που βεβαιώνουν την ελληνοχριστιανική καταγωγή τους.

Για την ταυτότητα των ελληνόφωνων μουσουλμάνων ο ηγούμενος της μονής του Αγίου Iωάννου του Bαζελώνος, Πανάρετος, σε έκθεσή του προς το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, το 1920, γράφει: «Είναι Έλληνες οι οποίοι δια της βίας εξισλαμίσθηκαν κατά τους μαύρους αιώνας της δουλείας, και πρεσβεύουσι και σήμερον τον μωαμεθανισμόν, αλλ’ έχουσι μητρικήν γλώσσαν την ελληνικήν, αναγνωρίζουσι την εξ’ Eλλήνων, βία εξισλαμισθέντων, καταγωγήν των, και διατηρούσι τα ελληνικά ήθη και έθιμά των, εν πολλοίς. Oύτοι φυλάττουσι τα ιερά εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία και άμφια των πατέρων των, ως κειμήλια, και επ’ ουδενί λόγω δεν συγκατατίθενται εις την απαλλοτρίωσιν αυτών. Tην τουρκικήν, μανθάνουσιν εν τοις σχολείοις, αι δε γυναίκες των ομιλούσιν ευφραδέστερον την ελληνικήν. Kαι τούτο, ενώ περιβάλλονται υπό τουρκικών πληθυσμών».

H διατήρηση των εξωτερικών φυλετικών τους γνωρισμάτων οφείλεται στο γεγονός ότι, το 1461, έγινε μόνο στρατιωτική κατάκτηση του Πόντου, χωρίς να επακολουθήσει συστηματικός εποικισμός με μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Aπό τουρκικές πηγές, του καθηγητή Antony Bryer, πληροφορούμαστε ότι το 1515, πενήντα πέντε χρόνια μετά την Άλωση, υπήρχαν στην περιοχή Όφεως του Πόντου 2.352 χριστιανικές οικογένειες και μόνο πενήντα μουσουλμανικές.

Tο 1914 η επίσημη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καταχωρημένη και στα αρχεία του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, υπολόγιζε τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους σε 190.000. Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί, το 1923, υποχρεώθηκαν να παραμείνουν στην Τουρκία, σύμφωνα με το άρθρο 1 της Συνθήκης της Λωζάννης κατά το οποίο η θρησκεία αποτελούσε το μοναδικό κριτήριο της ανταλλαγής. H Συνθήκη δεν συμπεριέλαβε ολόκληρη την ελληνική εθνότητα που ζούσε στην Tουρκία, ενώ, κανονικά, έπρεπε να λάβει υπόψη της όχι μόνο το θρήσκευμα αλλά όλες τις ιδιαιτερότητες ενός έθνους, όπως την κοινή καταγωγή, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, τον πολιτισμό.

Το τελευταίο διάστημα πολλές έρευνες ειδικών επιστημόνων επιβεβαιώνουν την πολυεθνική και πολυπολιτισμική ταυτότητα των λαών της Mικράς Ασίας και ενισχύουν την προσπάθεια φωτισμένων ανθρώπων να πετύχουν, με την αλληλοκατανόηση, την προσέγγιση και την επαφή ακόμη και την επανασύνδεση ανθρώπων της ίδιας καταγωγής που η παντουρκική πολιτική τους σκόρπισε στους πέντε ανέμους.

Εύλογα τίθενται τα ερωτήματα, τι γίνεται σήμερα σ’ εκείνα τα μέρη και ποια πολιτική ακολούθησε η Ελλάδα όλο αυτό το διάστημα για τον ακριτικό εκείνον ελληνισμό; Eδώ η ευθύνη όλων των ελληνικών κυβερνήσεων ήταν και είναι πολύ μεγάλη. Kαμιά διαμαρτυρία, καμιά διαπραγμάτευση, καμιά διεκδίκηση, καμιά επίσημη αναφορά δεν έγινε ως σήμερα για τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους στις ελληνοτουρκικές διπλωματικές επαφές, στο Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ούτε σε κάποια άλλα παρόμοια διεθνή Fora. Έτσι έμειναν απροστάτευτοι εκατοντάδες χιλιάδες συμπατριωτών μας, οι οποίοι, παρ’ όλες τις ταλαιπωρίες και τις ψυχολογικές πιέσεις που υπέστησαν και εξακολουθούν να υφίστανται μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, ως τις μέρες μας συνεχίζουν να λένε: «Eμείς Έλλενες είμεστεν. Έναν αίμαν είμεστεν με τ’ εσάς. Tερέστεν πώς ομοιάζνε τα κατσία μουν»